Piöcëkätiɔɔp

Kätiɔɔp në magɔ̈rɔ̈ɔ̈kiic

Piöcëkätiɔɔp (chemistry) ee këër de piöcë nyiny kä cë cak. Ka ye luui kenë kätɔ̈tiɔɔpic, cï mat, ku lon ye ku luui në tök piny yuil wɔɔk.

Yen apiöc de käkeguɔ̈p ku jɔl yaa ka tɔ̈ në piny yuil wɔɔk.

Käthɛɛr

Henrika Šantel Aŋoot run 1960s, go kɔc piöc në kä ye keek ke ye luɔ̈ŋ rial, ku käcïn, ka käcïn raan cë kan lëu në luɔi. Kän aye cɔl akemi, kɔc cï kä piɔth ke luɔi yök, ka cït yïï thul puric ku acïde ku nitric, keek ke rou acïke yök në tiɔpic ku käye kalik ëka cïkënyic. Kɔ̈k ke keek ayïï mercury, thilba, wënhrial ku colmac.

Piöcëkätiɔɔp, egɔc rɔt ke ye nyiny yic në run 1600s, thɛɛr ɣɔn. Yen ka cï kɔcŋickäŋ yök, käthii yenë ke kɔ̈k looi kedhiɛ kek kedhiɛ aye cɔl kätiɔɔp. Töŋ de lead ku kek keerou acï thöŋ. Keek acïke lëu bakenë waar në dɔyic tede ka ye röth waar. Töŋtueeŋ de kä cïke yök në ye runë cök 1600s, aye cɔl phosphorus, ekë peei ɣeer awääc ke kë cool cï duöt.

Kätɔ̈tiɔɔp cï kek yök ajuiɛ̈ arëëtic. Kɔc aye aliir tekic në käjuiëc, ku puckä alircï emɛt bɛn bei në ye yic, ku luikï wëkë ke wääc bei në mine yic në Sweden bï kek wënhluŋ yök piiny. Luŋ ë jam cɔl wënhjam acïk yök eya. Në ye köölë kɔc ŋic kätiɔɔp acï käŋ yök kee buɔt ku thiɛ̈ɛ̈r ku bɛ̈t (118). Kek awääc yiic. Kɔ̈k aye ke yök, cït mande aliirëpïïr.

Käjuiɛ̈c acë dac yök ku ka yeke ɣɔɔc në wëu juëc cït mande luŋthith kɔ̈k acë yök piiny. Ku ka ye ke looi ɣöndepiöcëkäŋ cït luɔ̈ŋ yeke wɛ̈c bei piiny rutherfordium.

Gɔɔc në run 1920s, ŋinykäŋ acï lɔ ke juak rɔt në luɔi wääcic de käke luɔi, në luɔi de kä koor ku ke lɔ tueŋ cït makuɛ̈n ku kɔc ŋickätiɔɔp acï kä piɔth ke luɔi looi benë käŋ yaa caaric. Keek ka ke luɔikä, ake tuɔc benë ke piöc në biak de ciëër tɔŋ.