Ŋuɔ̈tkathɔn

Mɛ̈cthook [species] de aciɛ̈ɛ̈kpïr [organisms] juɛ̈c, acë röt tëët bïk yaa naŋ thɔn ku ŋuɔ̈t wääc, ku tök në kɛmken ayee cɔl ŋuɔ̈tkathɔn. Kɔ̈ɔ̈c [sexual reproduction] de rötden, eeyic naŋ liɛ̈ɛ̈p de kɛ̈rëcäl [genetic traits]. Roŋëpïïr [cells] cë röt tëët ku ŋicke ke ke yee cɔl roŋpïrcäl [gametes], ayee röt mat, ku bïïkë meth, menh muk kɛ̈rëcäl amëdhiëëthke. Roŋpïrcäl yee aciɛ̈ɛ̈kpïr ke cuëëc, akek ŋuɔ̈tkathɔnde keeu: Thön aayee roŋpïrcal lik cuëëc (cïmën lɛcdhiëth tënë lɛ̈ɛ̈i ku roŋëyɔ̈k në kɔ̈th yiic tënë tiim), ku ŋut aayee roŋpïrcäl juɛ̈c cuëëc, cïmën toŋ. Aciɛ̈ɛ̈kpïr awën yee aciɛ̈ŋpïr tök roŋpïrëcäl ŋut ku roŋpïrecäl thön cuëëc ayee cɔl ajalŋut [hermaproditic]. Roŋpïrcäl alëu bïk thöŋ në ciɛ̈k de guɔ̈pden ku luɔiden (aŋic ke ke yee cɔl ciɛ̈kthöŋ [isogamy], ayee ke cɔl roŋpïrcälthöŋ [homogametes]), ku aköldɔ, në atultuul [cases] juɛ̈c yiic, cuɔ̈kthöŋ de roŋpïrcäl aacë rɔt welamääth bë roŋpïrcäl wääc kaarou yaa ayee ke cɔl roŋpïrcälcïïthöŋ [heterogametes].

Cuɔ̈kthöŋ de ciɛ̈k de ŋuɔ̈t ku thɔn [sexual dimorphism] ee rɔt nyuɔɔth akölëkol në aciɛ̈ɛ̈kpïr tökic, nɔŋ ŋuɔ̈tkathɔn wääc. Cuɔ̈kthöŋ ë ciɛ̈k ŋutkathön alëu bë guɔmde ŋuɔ̈tkathɔn në löcden yekek amëdhiëth lɔc nyuɔɔth (cïmën löc amëtut ku amëyïth). Kuëny de dhiëth alëu bïk wëlrötamääth [evolution] de cuɔ̈kthöŋ tënë ŋuɔ̈tkathɔn juaknyin.

Tënë raan ku lɛ̈ɛ̈idhiëthmïth kɔ̈k, thön ayee duɔ̈triŋcäl [chromosomes] ŊT muk, ku ŋut aaye duɔ̈trïŋcäl ŊŊ muk, ku keek ayee abɛ̈k ë juɛ̈rë ŊT tënë ŋuɔ̈tkathɔn. Lɛ̈ɛ̈i kɔ̈k anɔŋ kɛ̈u de juɛ̈r wääc ke këda, cïmën juɛ̈r de DhW tënë diɛt, ku juɛ̈r de ŊO tënë käm ku jɔl yaa ajuɛ̈r kiith ë juɛ̈r aliirceŋ kuɔ̈t, cïmën kämpïuawai [crustaceans].